پدرش علی بن موسی(ع) به او نامه‌ای نوشت و سفارش کرد به حرف کسانی که به او می‌گویند از در اصلی رفت و آمد نکند، گوش ندهد: «هر وقت می‌خواهی از خانه خارج شوی، مقداری سکه طلا و نقره همراه داشته باش. هیچ‌کس از تو درخواستی نکند مگر اینکه چیزی به او بدهی»؛ به همین دلیل از کودکی به سخاوتمندی و جود زبانزد شد. شرافت کسی را به خون و نژاد و ثروتش گره نمی‌زد و می‌گفت: «با شرافت‌ترین کسی است که شرافتش به‌واسطه عملش باشد». همین شد که همنشین بردگان می‌شد و تاریخ، ۱۰ تن از اصحابش را از بردگان نام می‌برد. امروز سی‌ام
ذی القعده، سالروز شهادت جواد الائمه(ع) پیشوای نهم شیعیان است. جلوه‌هایی از حیات پربرکت ایشان را در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسین مؤمنی، استاد حوزه علمیه و کارشناس مذهبی پی گرفته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
در دوران امامت حضرت جوادالائمه(ع) شرایط سیاسی اجتماعی چه فراز و فرودهایی را در رهبری امت برای ایشان ایجاد می‌کرد و آیا این شدائد و مشقات مانع از انجام رسالت شده است یا نه؟
درباره حضرت موسی‌بن جعفر(ع) و سپس امام رضا(ع) و نیز در زمان امام جواد(ع) شاهد هستیم مردم اگرچه آن حضرات(ع) را به عنوان امام پذیرفته بودند اما در تبعیت ۱۰۰ درصدی از امام معصوم(ع) دچار مشکل بودند. خفقان بر جامعه حاکم و جریان نفاق در جامعه در بالاترین سطح بروز و ظهور یافته بود و خلفای جائر با عوام‌فریبی، تهدید، تطمیع و بعضاً تهمت بر کار و امور مسلط شده بودند. اما این بدان معنا نبود که ائمه(ع) از مردم غافل شوند بلکه در میان مردم رفت و آمد و با آن‌ها تعامل داشتند.
با مراجعه به سیره نظری و بیانات امام جواد(ع) به خوبی مشهود است ایشان هم در میان مردم حضور داشتند، هم به رتق و فتق امور آن‌ها می‌پرداختند و هم آن‌ها را به سمت و سویی که از آن غافل شده بودند، هدایت می‌کردند. از اینرو، در سیره جوادالائمه(ع) بارها از این هدایت‌ها دیده می‌شود.
رسیدن حضرت جوادالائمه(ع) به امامت در خردسالی چه تحولی در مسیر این شجره طیبه ایجاد کرد و چه ابوابی را برای امامت ائمه(ع) پس از ایشان گشود؟
وقتی به تعابیر و پرسش و پاسخ‌های امام جواد(ع) در همین سنین پایین با خلفا و نیز مدعیانی که خود را اصحاب ائمه(ع) قبلی معرفی می‌کردند، مراجعه کنیم کاملاً مشهود است خداوند تبارک و تعالی در خردسالی امامی را برگزیده تا مردم بدانند در اتصال با ذات اقدس او، امام مشخص می‌شود و در این مقام سن معیار نیست و اساساً امامت مقامی انتخابی و گزینشی از سوی مردم نیست بلکه انتصابی از جانب خداست.
برخی بر این تصور بودند می‌توان با دستاویز قرار دادن برخی امور، ائمه(ع) را از چشم مردم انداخت چنان‌که یکی از اصحاب امام صادق(ع) به امام رضا(ع) نامه نوشت : ما تو را امام نمی‌دانیم چراکه امام بدون فرزند نمی‌ماند اما شما فرزندی ندارید و صاحب اولاد نشده‌اید!
این، نشان از سختی و خفقان شرایط امامت در آن دوران دارد؛ حتی وقتی امام جواد(ع) متولد شدند، آن‌ها حضرت ثامن‌الحجج(ع) را متهم کردند و گفتند: او فرزند تو نیست! آن‌ها قیافه‌شناس آوردند تا تشخیص دهد این نوزاد فرزند امام رضا(ع) است یا نه!
خدای تبارک و تعالی حضرت جوادالائمه(ع) را در سن کودکی به امامت منصوب کرد و در جوانی به شهادت رسیدند تا مردم بدانند امامت انتصابی الهی است نه به انتخاب و اراده مردم و با معیارهای مدنظر آن‌ها.
چرا در میان امامان معصوم(ع) از نهمین امام به «جواد» یاد می‌شود؟ آیا جود و سخای ایشان فقط جنبه مادی دارد یا جنبه‌های دیگری را نیز شامل می‌شود؟
یحیی صنعانی می‌گوید: در سفر حج
علی‌بن موسی‌الرضا(ع) را دیدم که جوادالائمه(ع) را در دامان خود نشانده است و تکه‌هایی از میوه را در دهانش می‌گذارد. عرض کردم: ایشان را بسیار دوست می‌دارید؟ امام رضا(ع) در پاسخ فرمودند: یحیی، خدا مولودی به بابرکتی جوادم برای شیعیانم نیافریده است!
این فرمایش امام رضا(ع) با مسائل روزمره‌ای که شیعیان با آن دست به گریبان هستند انطباق پیدا می‌کند؛ البته جود امام جواد(ع) صرفاً در امور دنیوی و مادی نیست بلکه توسل به امام جواد(ع) در هدایت قلوب هم بسیار مجرب است. توصیه شده آن‌ها که دغدغه فرزند و نیز جوانان خود را دارند به جوادالائمه(ع) متوسل شوند و جوانشان را به جوان امام رضا(ع) بسپارند که برکات بسیار دارد.
مناظرات امام جواد(ع) و مقامات علمی آن حضرت(ع) در مواجهه با صاحبان ادیان و مکاتب، باوجود سن کم چه تأثیری در دفاع از حقانیت شیعه و استمرار حیات آن داشته است؟
«عنوان بصری» به محضر امام صادق(ع) رسید و از حضرت(ع) درخواست کرد از علوم خود به وی بدهد، امام(ع) فرمودند: علم به دانش روزمره و فقط به خواندن نیست بلکه علم نوری است که خدا در قلب کسی که می‌خواهد، قرار می‌دهد. یعنی علم حقیقی با اتصال به ذات اقدس الهی در قلب انسان راه می‌یابد. غیر از امامان معصوم(ع)، انسان‌های کاملی هستند که به دلیل اجتناب از گناه و محارم، خداوند حکمت را از قلبشان بر زبانشان جاری کرده است. امام صادق(ع) فرمودند: انسان برای دستیابی به علم باید به حقیقت عبودیت برسد. ائمه(ع) چون به حقیقت عبودیت دست یافته‌اند به این مقامات رسیده‌اند.
بنابراین اینکه امام جواد(ع) در سنین خردسالی و پس از آن جوانی در مناظرات علمی همه را شکست می‌دادند ریشه در حکمتی داشت که خداوند در قلب ایشان گذاشته بود، حکمتی که از رهگذر بندگی و عبودیت بدست آورده بودند.
کدام‌یک از فرازها و قله‌های سیره امام جواد(ع) اگر در جامعه امروز ما پیاده و عملیاتی شود می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مشکلات شود؟
کلمات ائمه(ع) نشأت گرفته از سیره و مشی عملی آن حضرات(ع) است یعنی آن‌ها چون خود چنین عمل کرده‌اند به ما نیز این دستورالعمل‌ها را تجویز نموده‌اند و به آن اعتقاد دارند.
یکی از معضلات امروز جامعه ما که به‌وفور دیده می‌شود، استرس و اضطراب است که معلول دور شدن از خداست و این فاصله، تشویش را بر قلب غالب می‌کند. اما امام جواد(ع) می‌فرمایند: اعتماد و توکل به خدا برای دستیابی به هر امر گرانبهایی رأس‌المال و سرمایه است.
یعنی اعتماد به خدا و حساب باز کردن روی خدا، نردبان رشد و ترقی و رسیدن به کمال است. امام جواد(ع) همچنین برای آنکه افراد مبتلا به این آسیب را به سکون و آرامش برسانند، می‌فرمایند: اگر خدا متکفل کسی شود، هرگز ضایع نمی‌شود! یعنی همه آسیب‌ها و ضایع شدن‌ها معلول دور شدن از خداست.ایشان در ادامه می‌فرمایند: خدا می‌گوید اگر کسی به غیر من امیدوار شود من او را به غیر خودم واگذار می‌کنم.
همین موجب آشفتگی نظام خانواده، جامعه و کشور است. ما باید در دوره کرونا به این مطلب می‌رسیدیم -که البته با فهمی که در مردم وجود دارد، درنهایت به آن می‌رسیم- که در ابتلائات نیازمند ازدیاد ایمان و ازدیاد توکل هستیم. ما باید بدانیم همه چیز در ید قدرت الهی است پس می‌کوشیم خود را در مسیر بندگی قرار دهیم. اگر جوان ما در جوانی روی خدا حساب باز کند یک عمر از عواید این سرمایه‌گذاری بهره می‌برد.
به عنوان خاتمه سخن از توسلات مجرب به جوادالائمه(ع) نیز برایمان بگویید.
نماز امام جواد(ع) که در «مفاتیح الجنان» آمده، در برآورده کردن حوائج بسیار مجرب است، دستورالعملی است که بزرگان به ما داده‌اند و در متون معتبر آمده است.
نکته مهم آنکه از سالروز شهادت جوادالائمه(ع) تا روز عاشورا ۴۰ روز می‌شود یعنی یک اربعین، چه خوب است در این اربعین دستورالعملی ویژه برای زندگی داشته باشیم، به نماز اول وقت، قرآن و زیارت عاشورا با دقت و توجه مداومت کنیم که پس از این اربعین و در روز عاشورا، برکاتی شگرف نصیبمان خواهد شد.
نظر شما